Idazle, artikulugile eta euskaltzaina izan zen, eta Euzko Gogoa, Yakin, Zeruko Argia, Karmel, Euskera, Munibe, Pyrenaica eta beste hainbat aldizkaritan idatzi zuen. Euskal Autonomia Erkidegoko Arartekoa ere izan zen. Literatur itzulpena landu zuen batik bat, eta, EIZIEko Itzulpen Antologia II liburuan Michel de Ghelderode-ren Le cavalier bizarreren itzulpena, Zaldun bitxia, irakur daiteke. Horrez gain, aipatzekoak dira, besteak beste, Bertold Brecht-en Kantak eta poemak (1996), Salvador Espriuren Sinerako liburua (1996) eta Zezen larrua itzulpenak. Euskal itzulpenaren munduak, gainera, zor handia dauka Juan San Martinekin, bera izan baitzen, Euskaltzaindiaren ekimenez 80ko hamarkadan Euskal Herrian sortu zen Martuteneko Itzultzaile Eskolaren bultzatzaile nagusia.

Euskara ikasteko bi bide jarraitu zituen San Martinek. Batetik, eskura zeuzkan liburuak bere kabuz irakurtzen zituen (Zavala-Aranaren Gramática Vasca, Urruzunoren Ipuiak eta Urrestarazuren Gramática Vasca), eta, bestetik, Jon Etxaide idazlearen klaseetan izan zen, polizia frankistaren beldur mendian ezkutaturik ematen ziren eskoletan.

 Azpimarratzekoak dira Juan San Martinek euskal kultura defendatzeko, garatzeko eta helarazteko egindako ahaleginak. 1957an euskaltzain urgazle izendatu zuten eta 1964an euskaltzain oso. 1967 eta 1978 urteen artean, gainera, Euskaltzaindiko idazkari izan zen, eta bitarte horretan, besteak beste, Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak antolatzen, alfabetatze kanpainak sortzen eta euskara batua bultzatzen jardun zuen, nahiz eta azkeneko lan horrek zenbait buruhauste sorrarazi.

 San Martinek euskal kulturari buruzko liburu askoren hitzaurreak idatzi zituen. Baina, batez ere, poeta gisa izan da ezagun, bere garaiko errealismoa gaindituta, eta intimitatea baztertu gabe, ukitu existentzialeko bertsoak sortzen zituelako. Horrek Mikel Zarateren eta Oteizaren txaloak ekarri zizkion, baita bere lagun Arestirenak ere. San Martinek idatzi zuen Arestiren Harri eta Herri liburu garrantzitsuaren hitzaurrea, eta gainerako argitalpenetan ere iritzia eskatzen zion. San Martin, halaber, poeta unibertsal anitzen sartzailea izan zen, eta horien lanak euskarara itzuli eta hedatu zituen. Modernotasun lirikoa euskaraz jarri zuten poeten ahotsen ordezkaria da.

San Martinek berak 1954tik 1977 urte bitartean eginiko poesia Giro gori liburuan bildu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak 1998an, Felipe Juaristik buruturiko gaztelaniazko itzulpenarekin.

Sarri gertatu ohi den bezala, olerkariak bere uztakoak ez ezik besterenak ere plazaratu zituen. William Shakespeare, Juan Ramón Jiménez, Rainer Maria Rilke, Federico García Lorca, Bertol Brecht, besteak beste, itzuli zituen euskarara eibartarrak. Baina Salvador Espriu katalan poeta garaikide eta ospetsuaren poemak izan zituen gogoan, nagusiki. Hain zuzen, haren El Llibre e Sinera (Sinera-ko liburua) itzuli zuen, humanismo sakon batez buruturiko lana eta autorea garai hartako europar literaturaren gailurrera eraman zuena.

Gehiago jakiteko:

• Juan San Martin: Herrimina bihotzean dokumentala
• Juan San Martin, euskal kulturaren noranahikoa
• Bidegileak: Juan San Martin
• Euskal Literaturaren Hiztegia
• Gure Gipuzkoa bloga

2022-06-21